HET NIEUWS DAT ER OP HET ROUGH TRADE-LABEL EEN DRIETAL nieuwe singles van Robert Wyatt zou gaan verschijnen, was een hartverwarmende verrassing. In 1975 verschenen zijn laatste plaatprodukties: de elpee Ruth Is Stranger Than Richard en de single I'm A Believer, daarna was het lange tijd stil rondom zijn persoon.

Daar ik nog altijd de beste herinnerinneringen bewaarde aan ons vorige gesprek (OOR 18, 1974) greep ik de gelegenheid om opnieuw met hem te praten met beide handen aan. Wyatt is een van die mensen die niet alleen helemaal weg is van muziek, maar er bovendien nog heel verstandig en geestig over kan praten. Een ware fan, die het nog altijd betreurt dat hij zelf niet meer achter het drumstel plaats kan nemen: een ernstige val maakte in 1973 een even abrupt als definitief einde aan een tot dan toe bijzonder succesvolle drummersloopbaan (Soft Machine, Matching Mole). Veroordeeld tot de rolstoel weet hij dat gemis nog aardig te compenseren door met alles wat zo binnen handbereik komt enthousiast op tafels te slaan wanneer er een plaat op staat. Een ware percussiefreak: 'Ik hou van alles waarmee je lawaai kunt maken.' Vlak na zijn val maakte Robert het indringende conceptalbum Rock Bottom, dat duidelijk maakte dat hij als muzikant geenszins was uitgerangeerd.

HETZELFDE HUIS IN TWICKENHAM, zuid-west Londen, dezelfde bank, dezelfde vriendelijke ogen, dezelfde zachte, hoge stem. Hij begint meteen druk te praten, rijdt zich naar de keuken om thee te maken en praat gewoon door. Zijn vrouw Alfie (de kunstenares Alfreda Benge) verkeert in het buitenland, maar wordt die avond thuis verwacht. Zijn zoon Sam (11) draait een plaatje van de groep Madness en blijkt al even enthousiast over muziek te kunnen praten als zijn vader. Robert: 'Die hele Ska-revival heeft ervoor gezorgd dat je de muziek van mensen als Don Drummond en The Skatalites weer overal kunt kopen. Een paar jaar terug viel er bijna niet meer aan te komen.

Grappig dat Sam nu van dezelfde muziek houdt als ik twintig jaar geleden. Hij danst erop. Dat heeft hij pas ontdekt: het plezier van het dansen op die Ska-muziek. Als je dat ziet, dat gaat eigenlijk iedere conversatie te boven.

'Ik luister naar erg veel soorten muziek: jazz, rock, maar ook veel volksmuziek. De laatste tijd stem ik regelmatig af op radio Sofia: wat er in die Bulgaarse volksmuziek gebeurt, vind ik erg opwindend. Waar ik zo weinig mogelijk naar luister zijn artiesten zoals ik.'

Wat hij daarmee wel mag bedoelen? Wel, de Engelse middleclass-dropout bohemiens,' lacht hij, 'de teruggetrokken excentriekelingen!

'Zie je: de rockwereld is een verzamelplaats van ideeën die elders al geruime tijd als zijnde ouderwets losgelaten zijn, zoals het idee van de eenzame romantische held. Barclay's bank-cheques zijn bullshit, maar in de rock & roll geloven ze er nog steeds heilig in! Mensen die elders nog geen tien minuten aan het woord zouden komen, worden in de rockwereld vorstelijk behandeld!' Robert moet daar zelf hartelijk om lachen.


DE BIZ

'De bizniz is chaotisch. Het is erg moeilijk een rechtvaardige deal te krijgen. Ik ben er gemakshalve van uitgegaan dat mijn banden met Virgin na al die jaren van totale contactloosheid opgehouden zijn te bestaan, temeer daar ze generatiegenoten als Slapp Happy, Henry Cow, National Health en Ivor Cutler al vele jaren geleden geloosd hebben. Ik heb nu die singles gedaan voor Rough Trade, waar ze de artiest een heel wat betere behandeling geven dan elders. Het is erg moeilijk voor een alternatieve set-up om zich te handhaven. Je moet toch telkens met de 'anderen' in de slag. Dat is het totalitaire van het kapitalisme in onze zogenaamde vrije wereld: je hebt geen andere keus dan aan het systeem mee te doen. Er zijn op dat gebied geen Utopia's.'

Vervolgens begint hij me eerlijk en open uit te leggen hoe hij zich zonder het maken van platen of het doen van optredens financieel weet te redden.

'Een vriend(in) van Alfie, die filmster is, heeft het huis gekocht, dus er is geen huur. Dan heeft The Pink Floyd een aantal jaren geleden een benefietconcert voor me gedaan, bless them, er zijn een paar royaltycheques geweest voor Rock Bottom en Alfie verdient wat met haar schilderijen en haar medewerking aan films. Ik krijg bovendien tien pond per week transportvergoeding van de sociale dienst. Weet je: ik heb niet zo veel geld nodig. Ik ga zelden op reis en eet nooit in restaurants. Het meeste geef ik uit aan sigaretten en grammofoonplaten.'




De jaren met Soft Machine en Matching Mole spelen daarbij geen rol. Dat geld, zo het er is, gaat naar anderen. Robert houdt zich niet meer bezig met dat verre verleden: "Wanneer ik eraan terug probeer te denken, zoals nu, omdat jij mij erover vraagt, dan komt alles me zo ver en vaag voor. Wat ik me herinner, is wat ik er later over gelezen heb. Het is als het terugdenken aan je vroegste jeugd, het is zo ver weg. Nee, die platen draai ik niet meer, ik heb ze niet eens meer in huis. Het enige waar ik van onder de indruk was, waren de composities van Hugh Hopper. Hij was met Carla Bley, Thelonious Monk en Ornette Coleman een favoriete componist uit die tijd. Mijn herinneringen aan de muziekbiz zijn niet bepaald de meest gelukkige. Ik ga ook erg weinig met muzikanten om, tegenwoordig. Vroeger bestond mijn kennissenkring louter uit muzikanten. Nick Mason heeft me nog wel eens opgebeld. Hij wil dat ik een nummer zing op de solo-elpee die hij aan het maken is. Nee, ik kan niet veel zinnigs op je vraag antwoorden. Ik voel me als een soldaat aan wie gevraagd wordt hoe het was in de loopgraven (lacht)!'


CULTUURBEWUST


'Ik kom uit een erg cultuurbewust milieu, muzikaal gezien ben ik grootgebracht met Bela Bartók, Hindemith en Ray Charles. Ik heb altijd geprobeerd, een zo breed mogelijk muzikaal perspectief te houden. Ik zal echter altijd bij discussies over 'serieuze' muziek versus populaire de zijde kiezen van de populaire muziek. Ik heb een grote afkeer van de arrogantie binnen de academische muziekwereld. Zelfs het discussiëren over de eventuele kwaliteiten van popmuziek valt vaak buiten de orde. Wat mij in de popmuziek aanspreekt, is op de eerste plaats de fysieke, sensuele oriëntatie. Er is voor iedereen wat te halen. Wie zijn fysieke opwinding zoekt bij marsen en machinegeweren, kan terecht bij een bepaald soort rock-muziek. In een land als Venezuela schijnt romantische candlelight-muziek zo ongeveer de meest subversieve muziek te zijn, omdat het te sexy is. In de rock & roll is sex een van de meest subversieve elementen en dat vind ik uitstekend. Wat je er verder mee doet, blijft natuurlijk een tweede. Dansen op een zaterdagavond is toch geweldig? Dat is heus niet door Hollywood bedacht. De mensen dansen al eeuwenlang op zaterdagavond. Het macho-element in bepaalde rock & roll is als een krijgsdans, het heeft niet zozeer met sex te maken als met zaken als macht en territorium. Al deze dingen zijn gebaseerd op natuurlijke instincten, die in een handomdraai kunnen omslaan in monsterlijkheden.'

Professor Wyatt analyseert het fenomeen rock & roll. De term is vooroorlogs. Hij refereert aan negerliederen met titels als Rock Me Daddy All Night Long, vertelt geamuseerd over de connotaties met de gospelsong. 'Het woord 'rock' heeft een religieuze gevoelswaarde: rock of ages. Ik heb eens een gospelsong gehoord die getiteld was: The Rock That Doesn't Roll. Grappig nietwaar? Toen de blanken de term in de jaren vijftig adopteerden, hebben ze al vrij snel het woordje 'Roll'weggelaten!

'Er zijn erg veel mensen die heilig in de rock & roll geloven: van Pete Townshend tot Fred Frith. Zij kunnen zich soms als ware missionarissen opstellen tegenover mensen die dat geloof niet delen: Goeie hemel, hij leeft zonder Rock, de arme man, we moeten hem helpen! Zelf heb ik daar geen last van. Je kunt zonder rock & roll zeker zo gelukkig worden.'


REGGAE

'Ik geloof ook niet zo in de mythe dat rock & roll de werkende klasse een stem heeft gegeven. Ik denk dat het niet anders is als bij andere vormen van populaire muziek en volksmuziek. De gelijkheidsidee is net zo groot in Turkse volksmuziek of wat dan ook. Rock & roll is verstedelijkte volksmuziek en heeft daar alle eigenschappen en kwaliteiten van.'

Al snel volgt hierop een soms nogal technisch exposé van de kwaliteiten van de diverse soorten Oosterse volksmuziek.

'Ik herinner me nog goed hoe trots we tien jaar geleden waren dat we in verschillende maatsoorten konden spelen. De Bulgaren lachten om onze drie- en vierkwartsmaat, zij spelen net zo gemakkelijk elfden, zevenden en dertienden achter elkaar. Ze nemen niet eens de moeite om te tellen. Toch klopt het, omdat ze het zo aanvoelen, net zoals wij 4/4 aanvoelen.

'In veel van die Oosterse muziek staan de diverse slaginstrumenten centraal, daarnaast is er altijd wel een of andere rietblazer. Net als in de jazz. Wat de drumkit zo interessant maakt, is dat het een strikt atonaal instrument is temidden van tonale instrumenten. Haar problemen zijn dan ook niet van harmonische of melodische aard, hoewel ze er wel aan gerelateerd zijn. Wanneer je een discussie wilt over de a-tonale muziek van deze tijd, bestudeer dan drummers en wat ze gedaan hebben.

'De drumkit is zo fucking exciting. De historie van percussie-instrumenten en drums staat centraal in de historie van iedere muzieksoort, al wordt dat niet algemeen erkend. De kit is in het begin van deze eeuw ontstaan door verschillende percussie-instrumenten, die altijd door afzonderlijke personen bespeeld werden, te combineren. Je had mensen als Babe Dodds. Daarna zijn er diverse revoluties geweest. Je had Kenny Clarke's bebop-revolutie, later Tony Williams, de meester, die als een waanzinnige iedere permutatie ervan onderzocht en een sensueel instrument maakte van al dat metaal en hout. Elvin Jones, Owen Jones, Jack DeJohnette.... allemaal enorm belangrijke figuren in de geschiedenis van het instrument. Of wat Ska en Reggae met de drumkit hebben gedaan: dat is ook van heel groot gewicht. Het constante zoeken naar de off-beat, waardoor de syncopatie van de jazz geen syncopatie meer was.

Het voortdurende zoeken naar de 'lift between the beat' en de stukjes daartussen als focuspunt nemen om op in te gaan. Als drummer kun je dat alleen doen wanneer iedereen weet waar hij mee bezig is. Reggae heeft niets te maken met rhythm & blues of rock & roll, wel met Latijnsamerikaanse ritmen. Het Bossanova-drummen hief de tirannie van de snaredrum op, maakte gebruik van kleine tom-toms, van rimshots, het gaf een heel andere benadering van bassdrum en bekkens. Het gebruik van de kit als een sensueel instrument. Caraibische muziek, van Venezuela tot de Zydeco van Louisiana is voor mij nog steeds een onuitputtelijke bron van ontdekkingen en muzikaal plezier. Wat rock interessant maakt, is dat het sommige van deze elementen heeft overgenomen.'


DE SINGLES

Wyatt legt me uit dat het luisteren naar muziek voor hem de afgelopen jaren veel aangenamer was dan het zelf maken ervan.

Ik ben meer geïnteresseerd in wat al aanwezig is, het te onderzoeken door het zelf te spelen of te zingen. Ik geloof niet dat er in de wereld een tekort is aan aardige liedjes.'

Een verfrissende gedachte. Er zijn al genoeg middelmatige songschrijvers die ons met hun eigen composities opschepen omwille van de royalty-cheque. De drie singles die Robert via Rough Trade laat verschijnen, bevatten dan ook louter covers van composities van derden. De eerste, en tot dusver de enige die is uitgebracht, bevat twee Spaanstalige songs: Arouco van Violette Parra en het overbekende Caimanera, dat in Robert's versie wordt teruggebracht tot haar oorspronkelijke revolutionaire intenties. De tweede single bevat een zeer merkwaardig lied dat Robert voor het eerst in de oorspronkelijke uitvoering van het Golden Gate Jubilee Quartet op de radio hoorde: Stalin Isn't Stallin' (vert. Stalin draait er niet omheen) over de rol van de Russen in de strijd tegen Hitler's regime. De derde single zal Billie Holiday's Strange Fruit en Chic's At Last I'm Free bevatten.

Geen eigen composities deze keer. Fijntjes refereert Robert aan het feit dat de grootste helden van de populaire muziek, Bing Crosby, Frank Sinatra en Elvis Presley, nimmer een eigen compositie hebben opgenomen.

'Laatst was er een jongen van Scritti Politti hier. Die bezorgde me enigszins een schuldgevoel vanwege het feit dat ik zo weinig produceerde.'

> Zoom

Wanneer ik daarop stel dat zijn manier van bezig zijn met muziek het intense luisteren, het denken en het praten erover, allerminst passieve recreatie, maar wel degelijk een soort van 'werk' is, reageert hij: 'Ik verveel me in ieder geval geen moment.'


EUFORIE

Over zijn vriendschap met de enige jaren geleden overleden Afrikaanse trompettist Mongezi Feza: 'Mongezi was een van de weinige muzikanten, met wie ik erg bevriend ben geweest. De omstandigheden waaronder hij stierf, waren nogal verdacht. Hij was in een psychiatrische inrichting opgenomen vanwege geconstateerde schizofrenie. Twee dagen voor zijn dood werd er een dubbele longontsteking geconstateerd. Ik lag zelf in het ziekenhuis met een gebroken been, dat was na mijn eerste ongeluk, toen ik het telefoontje kreeg. Ik was daar goed ziek van. Je sterft niet op 31-jarige leeftijd aan een dubbele longontsteking. Dat is flauwekul. En dat van die schizofrenie is ook flauwekul. Van blanke kunstenaars wordt een zekere mate van excentriciteit niet alleen getolereerd, maar zelfs verwacht. Een zwarte kunstenaar wordt ervoor opgepakt. De euforie die je in het begin van de jaren zeventig in de jazz-scene hier had, vanwege de komst van Zuidafrikanen als Chris McGregor, Dudu Pukwana e.a., daar is nu weinig meer van over. De meeste van die muzikanten, die toen zo'n vitaliserend effect hadden op de muziek hier, zijn later nogal terneergeslagen door het soort van leven dat je als zwarte Afrikaan hier hebt.

'De verkiezingsoverwinning van Mugabe zie ik als een historische gebeurtenis van de eerste orde, wat er ook verder uit voort mag komen. De taal van de politiek wordt weer eens ontmaskerd. Je ziet nu hoe mensen een totalitair regime in Zuid-Afrika verdedigen tegenover een democratisch gekozen regering in Zimbabwe. Wat betekent zo'n woord als 'democratie' dan verder nog?'

Aan het slot van ons gesprek brandt een levendige discussie los rond het thema kunst versus maatschappij.

'Een groot probleem voor links. Kunst is versiering, het prikkelen van de zintuigen buiten de praktische dagelijkse behoeften om. Marx heeft daar nooit over geschreven en daarom hebben de Marxisten er ook zo weinig over te zeggen. Ik ben ook nog maar een beginneling in het denken daarover. Ik ben grootgebracht met het idee dat iets dat mooi was, ook altijd 'waar' was: truth is beauty, beauty is truth. De belangrijkste revolutie in mijn hoofd is geweest het besef dat dat niet waar is. Hoe meer kunst je nodig hebt, hoe verder je van hot ware leven af staat, dunkt mij. Persoonlijk heb ik erg veel kunst nodig. Ik omring mij met alles wat ik mooi vind. Trek je conclusie maar.

'Mijn grootste ideaal is nog eens in een Cubaanse ritmesectie de derde koebel van links te bespelen. De euforie van de anonimiteit, een onderdeeltje te zijn van een vreselijk goeie ritmemachine.'

Er verschijnt een brede grijns op zijn gezicht. Dan zet hij een plaat op.